Dit vijfde gebod komt voor mijn gevoel op hetzelfde neer als het tweede: we mogen de natuur niet reduceren tot een gebruiksobject dat kan worden gemanipuleerd en geëxploiteerd. In het tweede gebod werd dit benaderd vanuit de houding van de mens ten opzichte van de natuur. In dit vijfde gebod wordt het benaderd vanuit de natuur zelf.
Heiligheid
We kunnen de Aarde voorstellen als het lichaam van God (Sallie McFague), maar ze is God niet. “De natuur is een manifestatie van God en zij is de plaats van zijn tegenwoordigheid. In ieder schepsel woont zijn levendmakende Geest, die ons oproept tot een relatie met Hem.” (LS 88). We zingen dit ook in het lied “Heer onze Heer, hoe zijt Gij aanwezig?” Een van de antwoorden: “Gij zijt diep verscholen in al wat leeft en zich ontvouwt.” Dit maakt de natuur geen heilige realiteit die boven menselijk ingrijpen staat, maar ze heeft wel iets heiligs. Heiligheid wil hier zeggen: erken de grenzen van de natuur en overschrijd deze grenzen niet. Het heilige woud is het woud dat zegt: “Je mag mijn vruchten plukken, maar kap mijn bomen niet.” (Vandana Shiva).
‘Zijn’ of ‘nuttig zijn’
Dit vijfde gebod wil zeggen dat we steeds een balans moeten zoeken tussen de natuur gebruiken voor onze behoeften aan voeding, wonen en energie en het respecteren van de grenzen die natuur ons stelt. Je kunt daarbij denken aan het voorkomen van ontbossing en overbevissing. Maar ook aan het erkennen van de eigen waarde van alle schepselen. “Men zou kunnen spreken van de prioriteit van het ‘zijn’ ten opzichte van het ‘nuttig zijn’.” (LS 69). Het is het verschil tussen een bos zien als een houtvoorraad of als een leefomgeving voor een diversiteit aan organismen.
Diereigen gedrag
Een vraag die je zou kunnen stellen in deze context is “In hoeverre mogen we diereigen gedrag beperken ten behoeve van de productie van ons voedsel?” Kan een kip volwaardig kip zijn als haar snavel wordt gekapt of als zij niet kan scharrelen? Is een varken wel helemaal varken als die niet kan wroeten in de modder? Mogen we kippen fokken die zo snel groeien dat ze door hun poten zakken. Mogen we runderen fokken die alleen nog maar via een keizersnee geboren kunnen worden?
Het is jouw keuze
Ieder van ons heeft de mogelijkheid om hierin eigen keuzes te maken bijvoorbeeld via de boodschappenkar. Mijn oproep is, sta eens wat vaker stil bij wat je eet. Waar komt het vandaan? Hoe is het geproduceerd. Past dit bij waar jij voor staat? Zo niet, dan laat je het liggen en kies je iets anders. Onze keuzes van nu, bepalen immers de toekomst.
Marjolein Tiemens-Hulscher
27 januari 2016
Sallie McFague, 1997. Het lichaam van God; een ecologische theologie. De Horstink, Zoetermeer.
Vandana Shiva, 1997. De armoedige levensvisie van het rijke Westen. Ten Have, Baarn.
LS nummers verwijzen naar de verzen in Laudato Si.